Бүтэн байхын учиртай БИТҮҮЛЭХ ЁСОН

Cap гарахгүй битүү харанхуй байдаг учир оны отгон шөнийг “битүүн”  хэмээн нэрийддэг. 

Гэрийнхээ тотгон дээр гурван мөс тавих нь Лхам бурханы хүлгийн ундаа болно гэж үздэг. Лхам бурхан нь “Умаа хум” гэх хооронд л ертөнцийг тойрон оддог хэмээн үздэг учраас битүүний орой наран жартахтай уралдан зул хүжээ бадраан, бурхан тахилын бүх л үйлээ цэгцлэн, идээ будаагаа өргөж амжсан байх ёстой гэнэ.

Эл өдөр бүх зүйлс бүтэн, битүү байх учиртай.  Энэ нь улирч буй ондоо тэгш дүүрэн байсан бөгөөд ирэх онд ч элбэг хангалуун байх болтугай хэмээсэн бэлгэдэл билээ.

Битүүний үдэш захын ганц од үзэгдмэгц идээ будаагаа засаж эхэлдэг учиртай. Ингээд идээ ундааныхаа дээжийг зүүнээс баруун тийш өрж, галдаа өргөж, бурхандаа дээжилсний дараа гэрийн эзэнд цайныхаа дээжийг нар зөв эргүүлэн аягална.

Битүү гаргахаас өмнө идээ будаагаа засаж, хаалганыхаа баруун тотгоны дээр цагаан чулуу, гэрийнхээ баруун тотгон дээр цэвэр тунгалаг гурван мөс тавьж, зүүн тотгон дээрээ өргөс, харгана, шарилж тавьж ад чөтгөрийн хорлолыг хаадаг байна.

Битүүлэх ёслол нь нар шингэсэн хойно эхэлдэг

Битүүний орой идээгээ хонь цагт идээгээ засвал тэр жилдээ элбэг хангалуун явдаг гэдэг. Эрүүг нь заагаагүй хонины битүү толгой юм уу өвчүү, дал дөрвөн өндөр, шаант, богтос тавьж идээ тавгаа засна. Битүү толгойг гэрийн эзэн тагнайгаас нь, эзэгтэй эрүүнээс татаж “Нэг амьтай боллоо” гэж битүүлэх ёс байдаг. Бууз банш зэрэг битүү хоол хийдэг учир нь хуучин оныг битүүлэн үдэж, шинэ оныг угтаж байгаа ёс юм.

Битүүний орой идээгээ хонь цагт идээгээ засвал тэр жилдээ элбэг хангалуун явдаг гэдэг

Битүүний орой цэвэр цэмцгэр хувцаслаж, өтгөс бууралдаа өнгөтэй өөдтэй олбог дэвсгэрээ дэвсэн, ширээгээ засаж дээр нь битүүлгээ тавьж, идээ ундааныхаа дээжийг зүүнээс баруун тийш өрж, галдаа өргөж, бурхандаа дээжилсний дараа гэрийн эзэгтэй цайныхаа дээжийг гэрийн эзэндээ эхэлж барьдаг ёстой.

Гурван марал одонд идээ өргөж битүүлгээ хөндөнө

Цагаан сарын идээг онцгой хүндэтгэлтэйд тооцдог. Битүүний зоогт эрүүг нь заагаагүй хонины битүү толгой юм уу, өвчүү байдаг. Хонины бүтэн махыг гэрийн эзэн эхэлж есөн хөндлөнг /толгой, хошуу, хоёр эрүү, хоёр чих, ууцны хоёр тал/ хөндөж эхлээд галдаа, дараа нь бурхандаа өргөөд, гэрт байгаа хүмүүст тараана. Энэ өдөр тавиас дээш настанд архи хүртээдэг учиртай.

Битүүн бол тэр жилийн хамгийн сүүлчийн өдөр

Битүүлгийн идээ будаанаас идэж, ёслол дууссаны дараа үлгэр, тууль ярихаас эхлээд шагайгаар алаг мэлхий өрөх, морь, тэмээ уралдуулах, дөрвөн бэрх орхих, буга нуух, хорол зэндмэн эвлүүлэх зэргээр тоглодог.

Битүүний өдөр цээрлэх үйл:
Бүтэн байхын учир нь битүүний цээр хийгээд зан үйлд бий.  Энэ өдөр айл хэсэхийг цээрлэнэ. Мөн айлд хоновол сүнс төөрнө гэж үздэг. Гэрийн эзэн гэртээ байх нь гай барцад тохиолдохоос сэрэмжилж, буян хишигээ тогтоож буй хэрэг.

Энэ үдэш мал хуйгаа хээр, эд зүйлсээ айлд хонуулахыг цээрлэнэ. Мөн хүн халуун бүлээсээ тасарч айлд хонох, хөлчүүрхэх, өвчин хэлэх, үг сөрөх, хувцсаа гадаа хонуулах, хоосон сав байлгах, өлөн зэлмэн байхыг цээрлэнэ.

Битүүний өдөр нохой зодохыг цээрлэдэг. Зодвоос урган гарах шинэ ондоо гай гамшиг тохиолдоно гэдэг. Харин цадтал нь хоолло.

Амандаа юм зажилж гадаа гарахыг цээрлэнэ. Газарт ус угаадас асгаж болохгүй. Эс тэгвэл яр шарханд баригдана.

Гэр орон харанхуй байх, хувцсаа гадаа хонуулах, нялх хүүхдийг нэрээр нь дуудахыг цээрлэж, чөтгөр хорлоно хэмээн үздэг.

Өлөн зэлмүүн хонохыг цээрлэнэ. Энэ нь ирж буй жилд нийтээрээ өлсөхийн ёр гэх учир хоол ундаа цадтал тохируулан хэрэглэнэ.

Гэртээ хэрүүл хийх, өндөр дуугаар орилохыг цээрлэдэг. Эс дагаваас шинэ ондоо хэрүүл тасрахгүй.

Өвлийн адаг сарын сүүлийн өдөр буюу битүүний өдрөөс өмнө монголчууд хуучин оны өр шир, өглөг авлагаа дуусган, дутуу зүйлсээ гүйцээдэг уламжлалтай. Ингэснээр хийморь лундаа нь сэргэдэг хэмээн үздэг байна.