Морь, жороо морь гэхээр үлгэрийн үг хэллэг юм уу, эсвэл цэнгэл наадамд хүмүүс цугларч, бас айраг цэгээ дэлгэрч байдгаар чимэн төсөөлөвч, хүч тамир гаргаж, хүнд хүчир үйлдэл дунд эзэнтэйгээ хамт оролцон ямагт ялалтын эзэн явсан морьдыг тодруулсан номын удаахаа Д.Эрдэнэхуяг “Монгол жороо морь” гэж нэрлэлээ.
“Жороо”-г дээлийн хаваас ханзлах, тэн дээсний тэшим хүчлэх ширүүхэн, бугуйл орхим, нэг нүүрийн газар хаях гэсэн үг хэллэгүүд тодчилдог аж. Тэрээр адуу адуунаас өөр явдлын үг хэллэгийг жороод хэлж, Шаргын шаргын жороо гэх юм уу “жороогийн хурдан хонгор” хэмээн үгийн жороог үүсгэж байж ярилцдаг билээ. Адуучид хоорондоо “жороо суулгах”, “нохой цогио”-г засах, гэхчилэн солгой сондгойролын мэдрэмжтэй холбогдох сулдаа ганхан явалтыг ч уяаны чимэг, шонгийн морьдын зүйл болгосоор ирсэн юм. Эдгээр нь орхиул яриа, хаямаг араншин биш явж явж жороо адууны онцлог бөгөөд суудлын засал, шившлэг домын оролцооны үр өгөөж, малчин эздийн төрхтэй бас холбогддог.
Ажнай хүлгийн “судар” ч, дүү Д.Эрдэнэхуяг ч “Монгол жороо морь”-доо түүхлэн судалж номын “галд” барьж анхны уяа сойлтыг нь аятайхан тааруулсныг “үгийн уургач”-дынхаа өмнөөс мялаалгын уялга үг бичиж өгсөн юм.
“Морины нас” гэгдэх миний бага нас өвгө аав, “туулай” хочит Данаагийн Очирын хурдан жороо бор морины нуруун дээр өссөнөө эргэн дурсахад хүргэснээр Д.Эрдэнэхуягийн “Монгол жороо морь”-дын уяа руу түүнийг хөтлөн ирэв. Жороо бор морь аймагтаа түрүүлж Их шанхын хурдан буяны дотор тоосоо гарган жолоогоо удаа дараа өргүүлсэн юм. Жороо борыг унаж шанхын хурдаар алдаршсан нутгийн уяачдын дунд ийнхүү зуншдаг байв.
Эх сурвалж: МЗЭ-ийн шагналт, утга зохиолын шүүмжлэгч Профессор Д.Хүү
